Ëlat siteye tıpkı Belediye parkına girer gibi girebilirsiniz , fakat lütfen ölmüşlerimin Ruhuna bir fātiha okumayı ihmal etmeden , veya bir teşekür notu bırakmadan çıkmayın !
Sevgiyle kalın

FERHENG www.elat.ch
**********************


HİQYAT  û  EDEWIİYAT

HİQYAT
= FABL

1 = Piravok ( Yek)
2 =Kur û Dë ( Dudu)
3 =  Tilkilerin konfıransı ( Së emin )
4 = Çırçır böçeği ve karınca ( Çar emin )





EDEWİYAT !       EDEWİYAT !.   EDEWİYAT !..
EDEBİYAT   !        EDEBİYAT !.        EDEBİYAT !..



KÜRTLER  ve  EDEBİYAT

Edebiyat  = Edewiyat

Hiqyatlar = FABL
Kürtçe edebiyat üzerine bir kaç söz
Kürtler genelde en yaygın edebiyatları aşiret içinde ve birbirlerinin evlerinde konuk odalarında dile getirirler.
Bazı istisnalar dışında çoğu  kez  kurnaz bir hayvanla aptal bir hayvanı temalaştırılarak  fakat üstü örtük birilerine gönderme kastı ile yapılır.
Bu  temaların sahibi hayatta yokken bazen  temalar aslı gibi korunmayıp kişiler kendi duygu ve hislerini farklı farklı şekillerde eklemeler yaparak sürdürdükleride olabiliyor.
Aslan  mertlik , Tilki kurnazlık , Sinek aptallık , Yılan düşmanlık , Kedi sırnaşıklık veya  merakla , Kartal Hürriyeti , Şahin saldırganlığı gibi anlamlarda işlenip temalaştırılır .
Tabi yukarıda sıralanan sıfatlar bir örnek idi başka başka  adlandırmalar mānalandırmalar da yapılır , Bazen  gül ve bülbül temaları vardır bu gibi temalar genelde Aşk , Sevgi , Sevda içeriklidir , Burada belki yeni bir şey yok deyip önemsemiyenler çıkabilir , hayır çok önemlidir  önemi şudur ; Edebiyat ilkeleri gözetilerek kişi onuru ve atfettiği yeri gizli tutmada ve etik dışı davranışı merak uyandıra uyandıra bıktırmadan dinletme yanında  toplun içinde söylenmesinde sakınca olan bir durumu Tābirler , Tasvirler yolu ile anlatma erdemliliği olduğu için önemlidir.
Bu ustalığı derleyici sürdürürken başka önemli konuda şudur ;  Hiqyatlar dileyenlerde anlayış ( Fehm) sevyesi ve  sezgi halinin nekadar gelişkin olduğunun bir göstergesinide  ortaya  çıkarır.

Bu sayfada  HİQYAT başka bir deyişle öykü ,Çirok ismiylede bilinenlerin yenilerini sizlerle paylaşmakla bahtiyar olacağım .
Sizde bu yolla yola çıkıp  başka konu ve temalar işliyebilirsiniz , zor değil biraz azmetmet zihinde olgular , kurgular oluştura oluştura pek hālā başara bilirsiniz .
Anadolu da veya Şark bölgesindeki Halkların aşıklık geleneğinde bence tümüyle  Kürtlerdeki bu sözünü ettiğim Hiqyat veya Çirok geleneği bir çıkış noktasıdır .
En güzel  hiqyatar koşalı olanlardır , koşasız olanları varsada  akıcı ve şiirsel  şairane varsağı durumlar mutlaka bulunur .

Sizlerle ilkin  ÖRÜMCEK ve SİNEK  hikayesini paylaşmama izin verin.
********************************************************

PİRAVOK    û    MËŞ                        1 (Yek)

Teşiyaxwe da destxwe  xwera pëşta tewneki  cıhëz ë vegırt û raxıst ser belçıka giha ,
Mëşek kır vızıni  ğo
= Merhaba piravok’ä  xwedi tewna neqışi .

Piravok = Hay hay !..  merhaba  mëşa çeleng , keremke ser tewna cıhëz ë .

Mëş = Piravok ä  mêvan xez , piravok ä mêvanperwer , nıha waxtamı tunne çar ki dı .

Piravok = De tu zani  , lë hefta pëşiyame dewatamı heye , keremke tuji varë .

Mëş =  Hayyy  mal ava , dıçi mër ?

Piravok = Bele , waxta zewaceyeee ...

Mëş = Dewate te ser çeva û ser sera , dıwek eme gı  ben , de nınga xatırete .

Piravok = Terra sılameti , uğırwe .

Heftek şûnda mëş kır vızıni
... çû mevandarya pışt bızıni .

Piravok ser tewnaxwe hivya mevanawu
... mëş ğo
= Merhaba piravoka  bextewar , Xwedê te bıke mırazeki şa !..

Piravok = Mëşe  zıman şırin  , xwede teji bıke mırazeki şahin şa !..

Mëş ser xalice piravoke danni .
Nızanıbû tepwe serda xani .

Mëş û piravok kef xûşi dan hev
... piravok ğo
= De mëşa  reqas mıra reqseki bılize këfa dılva
ez te şepıkbıkın rûva .

Mëş = Ser sera ser çeva  , lë çıma xalicete usa zellıq zellıqiyë ?

Piravok = Mëş ä çeleng , xalice teze çebûyi tım usane  , zıvır zıvırbûn dıke zellıqandın .

Mëş = De te bınbarekwe , xalice te nota xalice sor , bın piya mevana dewleta raxısti hatiyë raxıstın , Mevana  Dewlata balafırë  peyabûyira  , ça hatıwe raxıstın mıji usa hesıband tewnate .

Mëş govend gırt reqısi rommani .
Piravokë şepık belakır tummani *.

Mëş vızze vız list reqısi .
Poz tıji bû bihna kusi .

Mëş reqas ser reqase qayde rommani list , ha list kerba reqsaseva hetta beıci ma .
Nızanıbû axıriya govanda usa dıke ta .
......
Şev bû  kesek derdorda tunnewu , piravokë  derdoraxwe nehıri  bë şahır ...
lë  desteki mahır ... 

Ev hiqyat ne dûr ne dırëj , xelazbû  këmi .
Piravokë  mëş  kır şemi temi .
Xwedi vırvırık*  hılgırt  jı  fehm’î
.

Şax ozan piger

Tumman * = Mecazen  İran para birimi Tumen
Vırvırık* =  Mecazen  akıl , mantık , vıngıldak 







KÖYDEKİ  BİLGELER

Kürtler  hikaye ustalığı ile meşhurdurlar , dinlediğim çok hikayeler oldu hemen hepsi birilere veya birilerine atfetmekle içerikliydi .
Bunlardan biride  entrika veya sekte işlerine dair bir hikaye dinlemiş idim , Kürtçe dinlemiş idim fakat Türkçe yazıp Kürtçesi kıt olanlarada yardım  olur gayesi ile aklımda kalanı kadarını yazmaya çalışayım .
Köy deyip burdaki insanlar edebiyat anlamaz , kabadır dilleri , medenice davranmazlar ,  hayır yanılmayın bakın hem Türk hemde Kürt mizahının , Hikayelerin , Fıkraların , Türkülerin velhasıl milletin en nadide kültürünün çıktığı yer KÖYDÜR .
Bu hiqyatları köylerden buldum çıkardım  fakat bunlar yanlız köyde değil toplumun her alanında en modern toplunlarda bile söylenebilinir haiz örmeklerdir .

TİLKİLER ve KONFERANSI     3
( Së emin)

Tilkiler yavrularını eğitme zamanında ,
Kendilerini ele veren kuyrukları oluduğu için yavru tilkiler  bunu bilmediği içinde yavru tilkileride bundan tetbirli davranması öğretirlerken  haliyle kurnaz tabiata sahip yaradılışları gereği  yavrularını  öğrenimde olduğunu sezdirmeden şöyle eğitiyorlardı .
Ana tilki = Bu kuyruktan çekmediğim kalmadı , beni hep ele veren bu kuyruğumdur !

Baba tilki = Evet haklısın , fakat elden birşey gelmiyor , kuyruğumuz ... koparıpta atamayızya .

Yavru tilki = Bir fikrim var !
Ana tilki  = Söyle , nasıl bir fikir ?Yavru tilki =  Kaplunbağayı  çağıralım konukluğa  , onun nasıl kuyruk  gizlediğini ben gördüm , bize öğretsin .

Ana tilki = Onun o pis kokusuna , hiçmi hiç tahammülüm yok .

Baba tilki = Doğru , biz kendi aramızda bir çare bulalım , hem sırrımızda korunmuş olur .

Yavru tilki = Kuyruğumuzu iyice mumyalayalım

Baba tilki =  Arı kovanlarına uğramamız gerek , ama arılardan nasıl korunacağız ?

Ana tilki = En iyisi ,  kuyruklarımızdaki kılların kalkıklığını iple sarmalayalım az görünür .
Yavru tilki = Tıraş edelim ! 

Baba tillki =  Bak bu iyi

Ana tilki = Peki kışı buz gibi tıraşlı kuyruklamı geçirelim ?

Baba tilki = Hiç birini aklım almadı !..

Ana tilki = Tamam buldum çaresini !

Yavru tilki = Hade söyle ana  nedir çaresi ?
Ana tilki = Kuyruğumuzum sorunu ışık , aydınlık olunca göründüğü için  , ne mehtapta ne şafakta nede gündüz  hiç deliğimizden çıkmayalım  , ne zaman zifiri karanlık olunca  çıkarız , ve böylece karanlıkla kuyruğumuzu gizlemiş oluruz .

Yavru tilki =  Hay yaşa ana , tıraş etmeyede gerek yok , mumyalamayada .

Rûvi rûviya , rûviki da şirete
Derda bırçibûne xıst nava xirete

Çar tema mirata , kanbaxa dınë  ha rëze
Yek zıvıstan , dudu Bıhar,  sıse Havin , çar Payize

Sevgizle kalın

Şax ozan piger

******************************************

Kürtlerin  köy veya mezralarda yaşıyanları ilk Teknoloji ürünlerini evlerine alırken genç nesil evde yaşlılarla zaman zaman  yeni Teknoloji cıhazlarını şaka , espiri gaysi ile  açayip , tuaflıklar ekleyerek Aile içinde reklam ederlerken haliyle yaşlı kesin olumsuz duruşlar göstererek öyle bir cıhazın evde bulunması sakıncalı deyip itirazlarda hatta sertlermeler bilie sergilenerek eve alınmasına çoğu  kez  karşı çıkan  olmuştur .
Örneğin  Fotuğraf makinasından bir ar , namus meselesi sayılıp uzak durulmuştur  uzun zaman sonra yatıştırılarak , telkin edilerek kaygı ve endişeler giderilip yatıştırıldıktan sonra razı olduklarına bizzat ben çok şahit olmuşumdur .
TV ve telafon hele hele çep telafonun gelişi ile pek çok  gülünc haller yaşlı kesimden düşen olmuştur , kimi bizi gözetliyorlar veya dinliyorlar hatta şeytan , cin işi diyenler bile çıkmış .
Tabi bu durum yanlız Kürtler de değil  taşralı Türkler de ve diğer halklardan da  bu gülünç duruma düşmeyen kalmadığını  sanıyorum . 
Sizlere oğul ile Ana arasında geçen yeni Teknoloji tanışımından bir örnek sunmama müsade edin lütfen .
Elektirik ile ilk tanışan bir köyden!
Buları duyduğumdan pek çok zaman geçti üstünden hatırımda kalanı kadar ile mizahlamaya çalışayım
Gurbetten çalışmadan eve dönen  genç biri televizyon alıp getiriyor ;  hoş beşten sonra .



KUR   û   DË                  2 ( Dudu)
Oğul ile Ana

Dë = Lawo vi paketida çı heye ?

Kur = Dayë  mı telefizyonek kıri , her tışt hındırda heye , çı dınëda hewe tine ber çeva ...

Dë = Xerëra anji şerëra tine ?

Kur = Xerëra dayë !  me himi dınë dıke .

Kur rabû televizyone sazkır 
Dılaxwe përa serfıraz kır

Mal xal  ma pışt guh

Birëda nema şirete duh

<< Denga malxa malë jı devra , bangi hındır dıkır >>

Dë = De lawo telefizyon kete malë , qe malë xweyi newi ?

Kur = De dayë mal dewseda sekıniye , Telefizyon mera ronakbir dıke ...

Dë = Newëje Telefizyon dest piyamı gırëdaye , hayj  xwe we !..

Kur =  Şıkur dest piyam vekıriye çıma gırëdayiye ?

Dë = Te xapandıne lawo , kä dıgoti dengbeja kurd’î  derdıkevın , govandë dılizın ?

Kur = Mı rast got , kurde  Rewane dılistın , mı çevexweva lı bajarë dit .


Dë = Lawo dewr xerabûye , tışte eletewşki xısti malë ?

Kur = Daye dewr nû , nû teze dıbe , dewr ne xerabûye ! tu pir bûyi .

Dë = Lawo çıma  kılam , stranji kal pir bûne , rawe ber wi tışti , durunge bımale giha dana ëvarë  raxe .

Kur = Hındıkma daye progran xelazdıwe , pûta nemrûde serhev dıjnırın .

Dë = Tıştek nema nıngaji pûrta ser’ä  hev dıjmırın ?

Kur = Na  tuka hev dıjmırın , mı got çek tu fehmkıri beq ( ? )

Dë = Ne tu goti pûrta ser’ä  hev dıjmırın .

Kur = Pûrt na , mı got pûta dıjmırın !..


Dë = Π bıgıre wi kullek’ä  şëtin ,  ye mal serserameda tepwe  , tuka hev dıjmırın , pûrta hev dıjmırın , Kût , Qûta  hev dıjmırın , mera çiye şetele ketiye malë , mı porkure ...


Pût = Put , Tapınaç.

Pûrt = Tüy , Kıl , Saç
Qût = Kuş yemi
Kût = Kedi köpek yemi
Sevgiyle kalın
Şax ozan 
*****************************************************************************





ÇIÇIROK  ( sisırk)   û     MUSTANG ( mûri)    4 (Çar emin)

Sıpındar bılınd , bılınd dıgihişt esmana  nota  minarë mızgefte çırçırok mina mela bang hıldıra gasi teate dıkır .
Mustangji berekë  hevraz berjër çerx dıkır boy kara zıvıstanë . mustang rëda cend leze lez çûyira got merhaba çı  hewala  usa  zû  zûki  dıçın kederë ?

Rëwi = Bervi mızgefte waxte teateye  qe denga mela nehat guheteji ?

Mustang = Hat  lë zıvıstanji të , yaliki denge mela yaliki denga zıvıstanë ez porkurë nızanım kijani bıgihinım hev !..

Rëwi = Zıvıstan të bıra bë  xwede mezıne , helbe xwede meji  bë  rısk hehele .

Mustang = Bele ; xwede gotiye lıjte xiret , lıjmı
temet  (nimet) waxt waxte xebateye !..
......
Rëwi nav hevda gotın ev mustanga bë iman ( Bë bawer) qe xemawiya nine denga mela  ( ! )
......
Roj û meh derbazbû hat zıvıstan serma , ba , bager çırçırok xwera qullek geri hat ber qulle mustenge  sılam , merhaba mustanga rewşan  hatım meventiye !

Mustang = Sersera ser çeva tu bı xer hati keremke derbaz’î  hındırwe  !

Çırçırok = Hay lımın ne ez gırs qullete teng eze ça bëm ne derete tenge  ?

Mustang = Çırçıroka deng xweş de tu zani berderiji em dıkarın  ruya hev bınehırın xeberdın .

Çırçırok = Ne devra sare dıcemıtım hınek deyn nekari bırimi  kinge bıkeve destmı eze şûnda disa bırıme te ?

Mustang = Dıwe çıma na  lë gerëke em tev havala ( heval ) şëwrkın erka ça dıbe tu ber deri hivyamıwe .

Mustang çû mustangava şëwrë
Çırçırok ma hivya xerë
......
Serma ,  zıvıstan , ba , bagari ...
Çewa çırçıroke dıkır tari ...

Mustang ë telle tel këleka qullexwe devra nëhıri
çırçırok sermeva dırıcıfi
..... hivya deyna mustangewu  .
...?
Zef derbaznebû  şexte zıvıstane lëket qefıli mır çırçırok .
......
Mustanga hivya  hewa henık bûn  ,disa roj , hefte derbazbûn hewa xweş hat mustanga  lı qullaxwe derketın , çırçırok ser pışte  mıri ditın ,
çırçıroka mıri  bû taştë  .

Ev hiqyat bıra bûwe guhara guha
Ezji dıçım bervi secdë nıha


Havine kare zıvıstanë bıke !
Bë xireti zef  tışta  xerab dıke !..
Şiretem şirete  hogırane ?!
Berjewendi tunnewe merıv merıva yë çıke ?
ŞAX OZAN



NOT: Dinlere saygı göstermeyen kim varsa bence önce o dinin önde gelen mensubu karşı duruş sergilemelidir , Madem Din bır NESIHAT işidir o halde Dini ve dürüstlüğü ile övünen öne çıkmalı kendi ev halkını  başka bır deyişle etkinlik gösterdiği  çevrelere seslenmeli , demezlermi ? Siz cennette ve cehennemde olup biteni veya olabilecekleri biliyorsunuzda yaşadığın şu anki Dünyanın mecrasını ne diye bilmiyorsun ? Müslümanlıkta dahil her dini kırıcı , inciti olmadan eleştirebilinir veya komedi edilene bilinir bunu her kültür kaldırabilir , örnegin Rahmetli Nasreddin hoco fıkraları batıda Don kişot tipilogu gibi pek çok örnekler var halk bunları kendi dininden ve kültüründen oldugu halde yinede kendilerini eglendirmek için kendi toplumuna kendilerinden birini mizahlayıp sunarlarken hiç bir sorun çıkmıyor üstelik alkış tutmalarla  gülmelerle şen vakitler geçiriyorlar .
Fakat hakaret , incitici , tiksindirici bakış açısına hiç bir dini ve inancı yerleştirmekle insanlık yapıyorum diye fikir özgürlüğüne sıgınmamalıyız , Ben müslüman olmama rağmen yukarıdaki HİQYATI  severek yazdım bu gibi nice hatta daha hicivli ağır ifadelerle dolu  fıkra , hikaye , karakatürler müslüman ve hiristiyan ve diğer dinlerde pek hala toplumun hassasiyeti gözetilerek  neşrekmekte sakınca sayılmıyor , belki bir kesim gocunsada sonunda o durumu tehzip etme anlayışını yitirmeden gödermelerle, atfetmelerle yatıştırılabilinir .
Hiç bir Dini inançta hırsızlığı , katletmeyi , yalan söylemiyi, haksılık ve adaletsizliği teşvik etmek yoktur , Din demek bence HİCDANIN ANAYASASIDIR İnsan olmanın ve insan gibi anılmanın tek yolu tek adıresi VİCDANDIR  bu değerli cevher zaten insanda mevcudtur onu paslandıraçak şeylerden  kaçınmak
erdemliliktir.
Fakat düşündürücüyüm fikir  insanıyım deyip neşriyata teşrif ederken fikir ve fiiliyatların  dinleyeni veya görenleri öfkeye sevk etmemeli , örneğin  bu güna kadar Nasrddin hoca fıkraları kendi dinini gülmeceye alışını yadırgayan çıkmadı ,Bektaşi fıkraları ona keza her inanca saygılarla selam ile ayrılırken sevgiyle kalın derim
NEBİ  GÜLER

*******************************



Hiqyat   ve Felsefe DÜNYA KÜLTÜRÜ BİR BİRİNİN PÂYENDESİMİDİR ?

Felsefe adı henüz tanınmadan felsefeye benzer ve felsefe gibi  sayılan  söylence  ( mitoloji )  tarihinde  bilginin düzeyi bu günkü
kadar gelişkin olmadığı için  o  dönemdeki felsefe gerçekten toplumları hem etkilemiş ve  hemde erk bazında da idare edip yönetmiştir .
Felsefenin  geyesi bilmek bilinen bilgi ile yaşamaktır ,  felsefe ; kişilerin ruh halini ve psikolojik bilgisini bilmek  işini  hep öne çıkarıp ekseriyetle kişi üzerinde yoğunluk gösterir .
Tarihin helenistik çağında yol boylarına kilometre taşı gibi dikilen  Kendini bil öz deyişi o dönemdeki felsefenin ne boyutta olduğunun bir kanıtıdır .
Kendini bil öz deyişi herhalde o zamanları zor  bilinmesinde  yetersizlikler olduğu için israrla onu bilme üzerinde durmuşlar .
Fakat  bence hiç bir zor tarasfı yoktur  asıl zor olan  kendini bilipte bildiğini  tutmak yanlızda olsa onu yaşamaktır .
Bilmek  ve tutmak  ama nasıl tutmak , bilineni sevmek ona sadık kalmak nasıl başarılır , Ben aklımın bana  bilmeyi , Ruhumun bana can verdiğini , bedenim  yaşamıma temel olduğunu , Aklıma zararları şeyleride biliyorum , bedenime  faydalısı ve zaralısı şeyeride , fakat bunların hepsini bildiğim halde neden bilgiye sadık değilim ?
Beni bilgiye sadık kalmamı alı koyan nedir ?..  yoksa bugüne kadar bilinmeyen bir şeymi bizi bilgiye sadık kalmayı engelleyor  ?..  Bilinen  ise  o nedir tarifi nasıldır ?
Bana o iradedir demeyin  idare  İnsana soradan ; şu veya bu şekilde öğretilerek telkin ekilmiş , İstenc insanın  öz doğasıdır belkide tözdür diye beni inandırmaya çalışabilirsiniz  , istenc vardır irade doğamızda olsaydı onu önce istenc  içinde  aramalıydık .
İrade ;  bizi bizle şart koşulu , sonradan belli bir ergenlik yaşından sonra öğretilmiş taahamül veya sabır ile edimleri sürdürme şiarıdır .
Kendini bil özdeyişine salık veren onu  biliyorki ondan salık veriyor , Bilmek demek  bilinene hakim olmak  ona egemen olmak demektir , eğer bildiğine hakim değil isen  demek oluyorki daha onu bilmemişin yanlız bildiğini sanmışın , Bilen bilinenden üstündür .
Biz kendi  dışımızdaki  İlāhi yazgısı olan bir güç tarafından bilgiye sadık kalmayışımız nedenidir diye  saymasakta gerçekler ortada , biliyoruz ama sürdüremiyoruz .
Bilme sevdası bize yanlız iyi olanı temiz ve pak olanı değil  zıttı olanıda öğretiyor  veya öğrendik sanıyoruz ve sonunda merhum sokrates gibi Bu güne kadar bildiğin tek şey hiç bir şeyi bilmiyor oluşumdur . gibi demesekte  kendimizi inkar etmiş oluyoruz  .
Hal böyle iken  eski tarihe baktığımızda Kafası hayvan bedeni insan  veya kafası insan bedeni hayvan  tasvirleri  saraylarda taştan sıtunlar üzerinde kralın  veya erkin azametini veya aşağılayıcı , hakaret  içerikli  tasvirlenmiş yontuların neresinden bakarsa bakısın  onlar bir felsefedir .
Hiqyat felsefi bir  deyimmidir ?  Hem evet hem hayır , neden ? çünkü Hiqyat geleneğinde tabirleme , tasvirleme yanında , olduğu gibi tarihi bir konuyu bir kıssayı bir menkıbeyide anlatanın anlatısınada hiqyat denilir .
Ben bu sitede  Edebiyat bölümünde  Hiqyat geleneğini tanıtırken  zaman zaman  ifade için  bir toplumda bir cemaatta  ister vaiz ister öğreti , anlama , kavratmaya yönelik  irşadta her  türlü ele ve dile alınış biçem benzetmelerde  hiqyat adı altında olur , Hiqyatın manāsı çok geniş   eser , yapıt gibi anlamlarıda vardır .
Felsefe ise bunu insana  uyarladığı yanında birde doğayı , varlığı  yani insanın dış dünyasınıda bilmek  içinde  kullanılan bir kelimedir .
Hiqyat ;   tıpkı felsefe gibi  , nasılki felsefe  felsefeci tarafından anlatılınca felsefe oluyorsa , anlatmadığı zaman  olmuyorsa , hiqyatta böyle dir .
Tarihi irdemek veya insana dair  derleme , Tasvir , tabirlerle  içirikli bir kelimedir hiqyat .
Tasvir ve tabirler  konulrını hep hiqyat anlayışı içinde  tutar ,  buraya kadar felsefeyle doğrudan ilişkilidir , Yani hiqyat  felsefe yaparak yürür.
Bu hiqyat geleneği  Tanrıcalar  çok tanrılı dinler tarihinde  Mezepotanya tanrıcaları
daha  sonra helenistik tanrıcaları olurken  ister istemez aynı kültle birlikte hiqyat geleneğinide taşındı heleistik ve diğer  kültürlere dahil edildi .
İnsanın olduğu her yerde yanlız mezepotanyada değil  her yerde insan ve felsefe vardı inancındayım , belki ismi felsefe değil idi veya hiqyat  değil idi ama mutlak başka bir isimle felsefe vardı ,  yok olsaydı insanda olmazdı .
Yani felsefe daha milet , pırine , efes ve dolaylarında başlamadan çok önceki asırlarda hiqyat geleneği  vardı .
Kafası hayvan  bedeni insan  veya kafası insan bedeni  hayvan  figürler  doğrudan doğruya hepsi hiqyat edile edile  bir ifade tarzına  getirilmiştir . 
Doğanın sırlarını  tabiatın gizemlerini  hiqyat etmişler cağlar öncesi , örneğin Cemre inanci  ısının mart ayı başlarında önce havaya sonra suya ve toprağa düştüğüne ve  Temmuz söylencesi  Gılgameş destanında doğa ve tabiat olayları  hep hiqyat anlayışı ile yapılmıştır .
Gılgamşın yazarı kürt asıllı olduğunu okudum fakat ne derece doğru olduğunu daha tam anlamış eğilim Gameş kürtçede manda veya camız hayvanının ismidir .
Ezdi dininde ölüm diye  son yoktur inancı , insan hayatı , Ölüm denilen şey bir değişimdir  ( metemorfoz) olur .
Oysa  merhum sokrateste başka yolun varlığını değil aynı ezdi inancındaki gibi metamorfoz  öğretisini öğretmiş .
Kürt  tarihi yok demek için önce o milletin yoklukta olması gerek , bir millet varsa tarihide olmalı  Gutiler, Kasitler, Huriler gibi olan isimlere  kürt tarihini laik bulmayan çıksada Onbinlerin dönüşü Yunan tarihindeki Kardukların bugünkü Kürtler olduğuna ittifakla inanıla gelinmiş oluşu ortadadır .
Kısacası kürtlerin yaşamında felsefe vardı  zaten en eski dinlerin varlığı  modern felsefede  eski  idealar  adıyla , yeni dinlerde batıl inanc tanımlanması ile irdelenirken filazoflar geçmiş dönemin felsefeleri  mantığı ile yorumluyorlardı .
Hiqyat geleneği yanlız kürtlere mahsus bir bakış açısıda değildir , Mezepotanya genelinde benzer durumların varlığı Arkolojik bulgulardan anlıyıruz .
Medeniyetin beşiği olan yerde ne olmazki insana dair bugün ne varsa o zamanda benzer şeyler vardı , felsefe için veya başka bir uygarlık için hiç bir millet yek pare tümüyle herşeyin kendi buluşları olduğuna kanmamalıdır .

EVET ; DÜNYA KÜLTÜRÜ BİR BİRİNİN  PÂYENDESİDİR !
www.elat.ch FERHENG

Sevgiyle kalın
Nebi  Güler