Rêxbûna : Xe / Xê
****************


Xeber 1 / Kıfır = Küfür *** Dıre xebera = Küfür ediyor

Xeber 2 = Haber , Havadis

Xeberdan = 1 Komuşmak , Sohpet etmek 2 Söylev

 Xecxecok [zo] = Gelincik

Xeç = Haç *** Bı xeç = Haçılı *** Bê xeç = Haçısız

Xeçkırın = Haç etmek

Xeçi = Haçı 

Xeçperes = Haçlı

Xed = Hat *** Xeta telafone = Telafon hattı

Xefi = Casus

Xeflet = Gaflet

Xexem =Haham , Yahudi din alimi

Xexemxane = Hahamhane

Xemılandın = Bezemek , Süslemek ,Dekorasyon etmek , Donatmak 

Xela = Kıtlık 

Xelasi = Felâh , Kurtuluş

Xelin = Burkulma

Xelandın / Hellandın = Erimek

Xelk = Halk , Elalem *** Kure xelke = El oğlu

Xêli / Xêlli = Gelin duvağı *** Bı xêli = Duvaklı *** Bê xêli =Duvaksız

Xêlivan = Duvakcı

Xenıqandın = Boğmak , Boğulmak , Suda boğulmak

Xerabûn = 1 Bozulma , Arızalanma 2 Çürüme

Xera = 1 Çürük 2 Bozuk

Xerckırın = Harcamak ,Sarfetmet


Xerat =   Hayırat , Hasanet    

Xerawe = Harap , Viran, Harabe , Bozuk


Xerckırın = Harcamak

Xerıfin /Xurıfin = Bunama , Bunsmsk

Xerfit = İblis

Xerıwi = Gurbet

Xeriwıstam = Gurbet diyarı 

Xesandın = İğdiş etmek ,Enemek , Hadım etmek *** Xesandi = Enenmiş , Hadımlaştırılmış 

Xesil = Hasır *** Kume xesil = Hasır şapka

Xesi = Kaynana

Xesiyet = Meşrep , Doğuştan gelen mizaç , Huy

Xeter = Tehlike , Sakıncalı , Güvenliği olmayan durum

Xew = Uyku

Xewraçûyin = Uyumak , Kestirmek **** Xelek seraxu danim = Biraz başımı koydum , Biraz kestirdim 

Xewrakırın = Uyandırmak

Xewn = Rüya , Düş

Xeraw =  Kötü  , Harab , Viran

Xeriw / Xerib = Garip , Yaban , Bigane

Xerq 1 = Arık,Kanal

Xerk 2 = Kanal 
Xemılandın = Süslemek , Bezemek , Donatmak , Dekore etmek

Xelas 1 / Xelaz 1 [syn] = 1 Kurtuluş , Kurtulma , Halās , Felāh 2 (sp)Yengi , Galibiyet , Utku , Zafer 3 Selāmet , Bahtiyarlık 4 Galibiyet veya üstün gelme durumu 5 Paydos 6 Nikah gibi hāllerde boşanma *** Xelasiya dirokeda = Tarihteki kurtuluş *** Xelasiya me = Kurtuluşumuz *** Xelas xelasi = 1 Bitiş kurtuluş 2 Utku zaferli , Utku zafarle *** Xelas melas nızanım ! = (cn) Bitme mitme bilmiyorum !
<< bkz Xılas , Rızgar , Serfırazi , Serxwebûn Paydos için : Paydos >>{ Diğer Diyalekt’ler : Felat }

Xelas 2 / Xelaz 2 [syn] = 1 Nihayet , Nihayi , Son , Sonuç , Netice , Bitiş , Bitim 2 Paydos *** Xelasi = Kurtuluş , Felāha erme 3 grm Nokta *** Xelasti (syn)= 1 Kurtuluşluk 2 Bitişlik , Tükenişlik = Xelaze = Bitiktir , Tükeniktir *** Rê sehetekida xelaswe başe = Yol bir saatte biter ise iyi *** Xelasiya vi ev dere = Bitim yeri burası , Nihayiyeti burası , Nihayi nokta burası *** Xelasbûna şıxul / Xelazbûna Şıxul = İş paydosu , İş bitimi , İş sonu *** Me gihiş xelaziyê (syn) = 1 Biz felāha erdik 2 Kurtuluşa erdik , Hürleştik , Özgürleştik *** Derda vi mı xelazkır = Bunun derdi beni bitirdi , Bunun derdi beni tüketti
<< bkz Dawi , Xılas >>

Xelasbûyin / Xelasbûn [syn] = 1 Kurtulma , Hürleşmek , Felāha ermek , Kurtuluşa erişmek , Halās olmak , Özgürleşmek , Hürriyetli olunuş , Selāmete ermek 2 Bitişlik , Tükenişlik , Kalmama , Bitmek , Paydos oluş , Son buluş 3 Sağlık ve selāmette olma , Boşanma 4 (sp) Skor , Galip olma *** Me dest â jenderma xelasbû lê … ! = Jandarmaların elinden kurtulduk fakat … ! *** Qe destamı xelas dıwe = Hiç elimden kurtulurmu *** Zıvıstan xelas bû baharji hat = Kış bitti baharda geldi *** Hevra xelas bû = Birlikte bitti , Beraraber tükendi *** Bervi xelasbûneye = Bitmek üzere , Nihayete doğru , Tükenmeye doğru *** Me jı hev xelasbû / Me jı hev valabû ! = Bir biimizden… , Birbirimizden boşandık ! *** Bıryara xelasbûne / Qırara xılasbûne = 1 Bitiş kararı , Son karar 2 (sp) Sıkor sonucu *** Riyaki bë xelasbûnda / Rêyaki bê xılasbûnda = Bitmez tükenmez bir yolda *** Xelasbû lê … = Bitti fakat … , Tükendi lākin*** Xelasbûna şıxul / Xelazbûna Şıxul = İş paydosu , İş bitimi , İş sonu
<< bkz Fılıtandın 2 , Xılasbû Boşanmak için : Valabûn >>

Xelaskar = 1 Kurtarıcı , Kurtaran , Felāha ulaştırıcı , Halāskār 2 (tz) Cankurtaran , Anbulans , Acil yardımcı , İmdatcı 3 İtvayeci ( Agırvan) 4 Bitirici (soz) Tüketici , Alıp tüketen , Harcayan 5 Sonuçlandıran *** Gasi can xelaskarkın / Gazi can xaleskarkın ! = 1 Can kuırtaranı çağırın , Can kurtaran çağırın ! 2 İtvayeci çağırın ! *** Xelaskari = Halāskārlık , Kurtarıcılık , Felāh işlerde üstünlük
<< bkz Xelasvan , Havarivan , Xılaskar İtvayeci için : Agırvan >>

Xelaskırın [syn] = 1 Bitirmek , Tüketmek , Sona erdirmek , Yiyip bir şey bırakmamak , Mezuniyet 2 Kurtarmak , Halāsa erdirmek , Halās eylemek , Felāha erdirmek (soz) Boşandırmak 3 (sp) Sıkor bildirmek veya açıklamak , Galibiyet elde etmek 4 Paydos etmek 5 (vulg) Kotarmak *** Xwede te xelaske = Allah cc seni kurtarsın , Allah cc seni felāha erdirsin *** Bınıva xelaskırın / Bınıva darotın = Kökünden bitirmek , Kökünü kazımak (mz) Köküne kibrit suyu dökmek *** Xelaskıri dıspëre = Bitirilmiş teslim ediyor *** Xelas kıri dıxwezım / Xelas kıri dıxozım = Bitirilmiş istiyorum *** Derda vi mı xelazkır = Bunun derdi beni bitirdi , Bunun derdi beni tüketti
<< bkz Kutakırın >>

Xelasvan [syn] = 1 Kurtarıcı , Felāha eriştirici 2 (soz) Müstehlik , İstihlāk eden , Kullanıp harcayan , Bitirip sarf eden , Tüketici , Alıp tüketen 3 (tz) Anbulans , Cankurtaran *** Xelasvani = (soz) Tüketicilik *** Xelasvana me = Kurtarıcımız *** Xelasvana kijan walati = (pol) Hangi ülkenin kurtarıcısı *** Xelasvana ne ye ve dınë , ye we dınë = Bu dünyanın kurtarıcısı değil öteki (Āhiret) dünyanın kurtarıcısı
<< bkz Havarvan ,Xelaskar İmdat için : Hawarivan >>

Xelat = 1 Ödül ,  Takı , Armağan , Hediye , Saçı  ,Bahşiş , Hibe , Mükāfat (mz) Gönül borcu , Çıma 2 Zinet eşyesi , Takılar 3 İhsan , Lütuf , Bağış 4 Teberrü , Atiyye , Mevhibe , Peşkeş , Provizyon 5 (sp) Ödül , İkramiye 6 (pol / mil ) Arma , Fors 7 (lt) Puan 8 (fin) Prim , Artı değer 9 Köy veya semt adı *** Xelata guraşê = Güreş ödülü *** Xelata bûke = Gelin takısı , Gelin armağanı *** Xelata nêçirvanî = Avcılık ödülü *** Xelata zave = Damat armağanı , Damat ödülü , Güvey bahşişi , Damat takısı *** Xelata gund = Köyün ödülü *** Xelata hespê = Atın ödülü *** Xelata zêr = Altın ödül , Altın takı , Altın armağan *** Xelat ziv = Gümüş ödül , Gümüş armağan *** Xelata şelbık / Xelat â şelbık = Kupa ödülü *** Xelati = Armağanlık , Ödüllük *** Xelet hıldan = Hediye almak , Armağan almak 2 Ödül almak , Mükāfat almak *** Xelata yek emin = Birinci ödül *** Xelatek = Bir ödül , Bir mükāfat
<< bkz Şabaş 1 , Yadigar >>


Xelatbûyin / Xelatbûn = Armağan oluş , Hediye olmak / Hediyelanmek , Armaganlaşmak , Bahşiş oluş / Bahşişlenmek , Saçılanış , Lutfeyleniş *** Xelat bû mı qelat = (red) Ödül oldu bana baş tapıntısı

Xelatdank / Xelatdang = 1 Ödüle āit şeyler muhafazalığı , Sporda elde edilen kupa veya madalyaları koymaya yarıyan küçük vitrin , Taltiflikler , Aporetler veya bağış olunan plaketlerin veya rozetlerin kutusu , Başarı için verilen şeylerin kutusu 2 Bağış kutusu , Hediyeliğe āit şeyleri koymaya yarıyan muhafazalık 3 Hediyelik süslü paket , Takı için kullanılan şeyler veya takı altını vs leri içine koymaya yarıyan kutu
<< bkz Şabaşdank , Yadigar >>

Xelatkırın = 1 Hediye etmek , Bahşiş etmek , Armagan etnek , Saçı saçmak 2 Ödüllendirmek , Taltiflendirmek , Lutfeylemek , Mükāfatlandırmak *** Xelat belakırın = Hediye dağıtmak , Ödül dağıtmak , Saçı saçmak *** Xelat pêvakırın = Takı takmak , Hediye takmak veya iliştirip asmak *** Xelat dayin = 1 Hediye vermek . Armağan vermek 2 Ödül vedrmek , Ödüllendirmek , Mükāfat vermek

Xelatname = 1 Karne , Bröve , Diploma 2 Taktirnāme , Ödül mukabilinde verilen yazılı belge 3 Referans , Bonservis , Şahadetnāme , Tasdiknāme
<< bkz Tasdikname , Şehedetname , Destûrname >>


Xelatvan [adj / syn] = 1 Ödülcü / Ödül dağıtıcı , Armağancı / Armağan sahibi , Bahşişci / Bahşiş sahibi , Hem takı yapan hemde takı takılan kişi 2 Ödül sahibi , Ödül alan , Ödülü çok olan , Çok armağan sahibi (mz) Kazanımı çok olan , Çımacı


Xem 1 [adj] = 1 Merak , Gam , Üzüntü , Esef , Keder, Kaygı ,Teessür 2 Tasa , Endişe 3 Dert , Gussa 4 Umur , Aldırış , Mühimseme , Özlem 5 Dram , Hüzün 6 Çile , Elem , Gaile / Gayle , Sıkıntı *** Bë xem = Gamsız , Gailesiz , Kasavetsiz *** Ne xemamıne = Beni ilgilendirmez , Umurumda değil *** Bı xem = Kasavetli , Üzüntülü , Gamlı *** Ne xema ewdaye / Ne xema evdaye = Elalemin umurunda değil , Gailelerinde değil *** Xemateye ? = Umurundamı , Gailendemi ? *** Nava xemada = Üzüntü içinde , Tasa içinde , Merak içinde *** Bare xem = (mz) Bir yük gaile , Bir yük gam *** Xema mı ne ewe = Umurumda o değil , Gailemde o değil *** Xem da = Gamda , Kederde , Üzüntüde *** Xema wi ne ewe = Bunu merak etmiyor , Gailesinde bu değil , Umurunda bu değil *** Xema kêye ? = Kimin umurumda , Kimin gailesinde ? *** Bû xemam dıl = Gönül derdi oldu , Gönül kederi oldu *** Ne xema dılateye = Gönlünün umurunda değil , Keyfine gelmiyor *** Bê xem = Üzüntüsüz  
<< bkz Eş , Elem , Cıfa , Kul 1 , Keder ,Tatël , Xeyd , Kesawet Umur ve Gaile için : Emar >>
{ Diğer Diyalekt’ler : Aran ,Çûze}


Xem 2 = Ödün , Taviz

Xem 3 [adj] = Ergem , Ergen kız *** Qiza xema = Ergen kız , Evlenme çağındaki kız

Xem 3 = Üzüntü ,Hüzün , Elem

Xembûyin / Xemdarbûyin [adj] = 1 Mühimsenme , Özlemsellik 2 Eseflenmek , Kederlenmek , Meraklanmak , Teessür olmak , Kederli ve efkārlı olmak , Tasalı ve gamlı olmak
<< bkz Xemginbûyin >>

Xemgin [adj] = 1 Esefli , Üzüntülü , Gaileli , Gamlı 2 Hazin , Elemli 3 Dramlı , Hüzünlü (mz) Eli koynunda , Boynu bükük , Mahzun*** Xemgini = Üzüntülüş , Kederlilik *** Bê xemgin =1 Gailesiz , Üzüntüsüz , Kasavetsiz 2 Dramsız , Hüzünsüz *** Bê xemginti = Gailesizlik , Üzüntüsüzlük *** Şanoyeki xemgini = Dırmatik bir sahne , Hüzünlü bir sahne *** Ez xemgin tu xemgin = Ben dertli sen dertli , Ben gamlı sen gamlı *** Hamgin nivisandın = Hüzünlü yazmak , Dramatizeli yazmak
<< bkz Hazın , Gazın >>



Xemginbûyin / Xemginbûn = 1 Elemli oluş , Kederli olmak , Üzünyülü oluş , Kederli olmak 2 Gaileli olmak , Esefli oluş / eseflenmek , Gamlı olmak / gamlanmak 3 Kasavetlenmek 4 Dramlı olmak , Hüzünlenmek , Dramlı bulunmak veya oluş

Xemginkırın =1 Eseflendirmek , Gailelendirmek 2 Üzmek , Sıkıntı vermek , Elem vermek 3 Kasavetlendirmek , Kederlendirmek 4 Dramlaştırmak , Hüzünlendirmek *** Xemgin kıri = Hazinlendiren , Gamlandıran , Dramlandıran


Xemginti = 1 Dramatize 2 Elemlilik , Kederlilik

Xemginvan [rgd] = Dramaturg , Dram yazarı

Xemkeş [rgd] = Çile keş , Derbeder , Kederli , Gamlı , Elemli , Dertli , Dertkeş
<< bkz Derbeder >>


Xemkırın = 1 Özlemlenmek , Özlemek 2 Kederlenmek , Elemlenmek 3 Merak etmek (mz)
İki dera bir arda kalmak , Eli koynunda kalmak

Xemkışandın / Xemkeşandın = Elem çekmek ; Üzüntü çekmek , Sıkıntı çekmek , Gamlanmak , Çile çekmek

Xam kesan = Yulaf

Xemze = Gamze

Xeter =Tehli

Xenequt = Boğmaca hastalığı veya grip

Xendek = Hendek *** Şera xendeqe = Hendek savaşı *** Hendeq vedan = Hendek açmak

Xenew / Xenep [tz] = Bir çeşip ciger hastalığı , Hayvanlarda ciğer hastalığı denilen veyz kepenek hastalığıda denilen bir hastalık , Ciğerde sulu kabarcıklarla tanınan bir hastalık
<< bkz Kepenek 1 >>

Xenci = Belirteç , Başka *** Xençimı =Bensiz *** Xenci te = Sensiz *** Xeci vi = Bundan başka


Xenıqandın =  1 Xuda Boğulmak 2 İdam ile boğmak 

Xenim = İlenti , Gözüne dizine dursun anlamında bir sözcük , Tapıntı , Çarpan*** Xenimwe = Gözüne dizine dursun , Hanim olsun

Xêr = Hayır , Sadaka , Hasanet  *** Xêr belakırın = Hayır dağıtmak *** Dırya xwedê cc xêreki = Allah cc rızası için bir sadaka
*** Xêramı = İyilğim , Hayırım *** Xêrate = İyiliğin . Hayırın *** Xêrji şerji lıj Xwdê = Hayırda şerde Allhtan *** Bê xêr = Hayırsız *** Bı xêr = Hayırlı *** Xêra Pexembera = Peygamberler hayırına *** Me xêr jı ne dit = Biz hayırını görmedik *** Pariya xêre = Hayır lokması *** Xêra mıriya = Ölmüşlerin hayırına *** Xêr sılamet ... = Hayır selāmet ... *** Xêr bereketwe = Hayır bereket ola *** Cawe xêre = Hayırlı cevap *** Şiret lı xër nekır = Nesihat kār etmedi , Öğüt fayda etmedi *** Çane xêre ? = Nasıl hayırlımı ? *** Xêraviya çıye ? = Bunun hayırı nedir *** Xêr jı dernekeve = Hayırı çıkmaz *** Xêr jı ditın = Hayırını görmek *** Xêr jı ne ditın = Hayırını görmemek *** Emele xêr = Hayırlı amel *** Xêravana nema = Bunların hayırı kalmadı *** Xwedi xêr = Hayır sahibi *** Xêr gotın = Hayır söylemek *** Xêrawi tune = Bunun hayırı yok *** Devaxwe xêrêra veke = Ağzını hayıra aç *** Xêreki jı nedit = Bir hayırını görmedim *** Xêr dua = Hayır dua *** Bê xêrti / Bê xêri = Hayırsızlık *** Xêrva = Hayır ile *** Ne xêre = Hayırlı değil *** Bê xêrji = Hayırsızda *** Bın xêrate ne rabûn = İyiliğinin altında kalkılmaz , Hayırının altında kalkılmaz *** Xêra pera nema = Paranın hayırı kalmadı *** Xêra mıryate ... = Ölmüşlerinin hayırına ... *** Boy xêr e = Hayır i

Xêr 2 = Uğur *** Kêzıke xêrê = Uğur böçeği *** Piyate xêre = Ayağın uğurlu

Xezne = Hazne , Define
Xeznedar = Haznedar



Xera = Bozuk ,Çürük , Harap
Xeraw = Kötü , İyi değil

Xerabûyin / Xerabûn = Bozulmak , Bozuluş

Xerakırın = Bozmak , Harap etmek 

Xêrat = Hayırlar , Sadakalar , Hasanetler

Xêratxane = Hayır kurumu , İmarethāne , Hayır evi

Xerati = Kötülük , Fenalık

Xêrati = 1 Hayırlık 2 Adaklık , Sunaklık

Xeraw = 1 Kötü 2 Çirkin
{ Diğer Diyalekt’ler : Xıraw , Xırab }

Xerawe [syn] = 1 Harabe , Virane 2 Külüstür

Xerawi [syn] = 1 Kötülük 2 İğrenclik ,Habislik , Çirkeflik

Xêrbûyin / Xërbûn = Hayırlı olmak

Xêrdar / Xêrkar = İyilikci , Hayır hasanetci , Hayırlı işlerde bulunan

Xêrperwer = Hayırperver , Hayır sever *** Xërperweri =Hayır perverlik



Xêrhevdıdan = Hayırlaşmak

Xêrxali = Hayırhahlık

Xêrkırın = Hayır etmek , İyilik etmek



Xêrvan = İyilikci , Hayır hasanetci , Hayırlı işlerde bulunan

Xêrxwaz = Hayır sever



Xesiyet / Xesyet [syn] = 1 Hassiyet , Haslet , Meşrep , Mizac 2 Tıynet , Meziyet 3 Tabiat , Seciye , Huy , Karakter 4 İstidat *** Bê xesiyet = Hassiyetsiz , Tıynetsiz

Xet / Hed [syn] = 1 Hat , Sınır , Hudut 2 Mānia , Hail , Engel 3 Derece , Kerte , Radde , Kademe , Satır 4 Ölçü , Mikyas 5 (math) Terim *** Hed da mı = Haddim (mz) Hudutum , Sınırım *** Heddê zêdetır = Haddinden fazla *** Hedê xwe zanin = Haddini bilmek *** Hedê netê = Hadtan hāriç *** Hed kışandın = Had çekmek *** Hedda rastê = Sağ had *** Hedda çepê = Sol had *** Hetta heddeki = Bir hdde kadar *** Heddêra ketıye ? = Haddine mi düşmüş ? *** Hedda hunermendiye = Had sanaatı

Xet / Hed [syn] = 1 Had , Sınır , Hudut 2 Mānia , Hail , Engel 3 Derece , Kerte , Radde , Kademe 4 Ölçü , Mikyas 5 (math) Terim *** Hed da mı = Haddim (mz) Hudutum , Sınırım *** Heddê zêdetır = Haddinden fazla *** Hedê xwe zanin = Haddini bilmek *** Hedê netê = Hadtan hāriç *** Hed kışandın = Had çekmek *** Hedda rastê = Sağ had *** Hedda çepê = Sol had *** Hetta heddeki = Bir hdde kadar *** Heddêra ketıye ? = Haddine mi düşmüş ? *** Hedda hunermendiye = Had sanaatı



Xeta = 1 Hata , Galat ,Yanlşılık / Yanıltı , Zühūl , Kusur , Kabahat Suç , Halt 2 (sp) Falso , Faul 3 Defo , Kumaş ve dikişte kusur veya bozukluk 4 Pürüz , Kusur 5 Sakamet , Ayıplı pazarcı malı 6 Fosluk *** Bë xeta = Hatasız , Kusursuz , Pürüzsüz *** Bı Xeta = Hatlı , Kusurlu , Pürüzlü *** Xetati = Pürüzlü , Hatalı *** Xeta te = Senin hatan , Senin kusurun *** Xeta mı = Benim hatah , Benim kusurum *** Xeta kë ? = Kimin hatası , Kimin kusuru , Kimin suçu ? *** Xetaki = Bir hata *** Xetava ajotın = (ss) Hatalı sürmrek *** Xeta ketın = Hataya düşmek *** Xeteva ketın = Hata ile düşmek *** Xetava xeberdan = Hatalı konuşmak *** Xetaxwe birkıriyë = Hatasını unutmuş
<< bkz Şaşi , Qusır , Qelat , Qebehet >>

Xetabûyin / Xetabûn = 1 Hatalı olamk , Hataya düşmek , Hatasallık , Kusurlu olmak 2 (mz) Eseflenmek , Tuhaflaşmak

Xetavan = 1 Hatacı , Kusurcu 2 Kusurlu mal satıcısı
<< bkz Qelatvan >>

Xetakırın = 1 Hata etmek , Kusur işlemek 2 Tehlike etmek , Risk çıkarmak , Fiyaskoya sebep olmak 2 Eseflige sebep olmak , Tuaflık çıkarmak , Yanlışlık etmek

Xeter = 1 Tehlike , Risk 2 (rel) Helāke *** Dere xeter = Tehlikeli yer (mz) Belālı ortam *** Bë xeter = Tehlikesiz , Risksiz *** Bı xeter = Tehlikeli *** Xetere vi zefe = Bunun tehlikesi çok , Bunun tehlikesi fazla *** Denge xetere = Tehike sesi , İmdat sesi
{ Diğer Diyalekt’ler : Hereşe , Cıj , Kuşariş , Bıve , Talûke , Bızdinok , Metırsi }

Xeterbûyin / Xeterbûn = 1 Tehlikeli oluş , Tehlikeli 2 Riziko

Xeterkırın = 1Tehlikeleştirmek 2 Riskleştirmek 3 (rel) Helākeleştirmek


Xetervan = 1 Tehlikeli kişi , Rizikocu (mz) Sakar 2 Belālı , Şer kişi , Zorba , Kavgacı , Belākār , Tacizkār
<< bkz Belakar >>

Xetımandani =  Kabuzlık

Xewandın = Himaye etmek , Baındırmak

Xeyw = Dedi kodu ,Kovu , Çekiştirmek , Gıiybet

Xeyd = Tasa , Keder , Elem
Xewle = 1 Tenha , Issız , Sākin , Durgun , Ücra 2 (rel ) İnziva 3 Sükūn , Müsterih olunan yer
<< bkz Xali 2 , Tenha , Fıreqet 2 Sākin için : Sekınandi >>
{ Diğer Diyalekt’ler Kılwe , Xamoşani , Tenya }

Xewatder = Atolye

Xewad = Çalışma , İş

Xewatkar = İşçi , Amale

Xewatkari = İşçilik , Amaliye

Xewlebûyin / Xewwle bûn = Issız oluş , Tenha olma , Sākin oluş , Durgunluk
<< bkz Xalibûyin , Tenhabûyin >>

Xewlekırın = 1 Issızlaştırmak , Tenhalaştırmak 2 Sākinleştirmek , Durgunlaştırmak , Sessizleştirmek Bir ortamı kendi kafasına göre etmek
<< bkz Xalikırın , Tenhakırın >>

Xewleti = 1 Issızlık , Tenhalık 2 İnzivalık

Xewrakırın 1 = Uyandırmak , Uykudan kaldırmak (*67)

Xewrakırın 2 = Uyutmak , Uykuya lamak (*67)
XewraçÙyin = Uykuya dalmak

Xewra = Uyur hali

 Xeyar = Hıyar 

Xeyara  tehl = Acı hıyar


Xeyd = 1 Tasa , Keder , Gaile , Merak , Kaygı , Endişe , Üzüntüde gark hali 2 İstiğrak ,Vesvese , Fikri meşakkat veya bir düşüncede kalakalmak , Tasavvur 3 Karamsarlık , Evham , Dalınç , Telaş 4 Meram *** Xeyda dınê = (mz) Dünya tasası , Dünya meşakatı *** Xeyda cı = Neyin gaylesi , Neyin tasası *** Xeydamı hê ne bıhûri = Endişen henüz geçmedi , Kaygım daha geçmedi *** Xeyda te = Tasan , Endişen , Gailen , Meramın *** Xeyda mı = Tasam , Endişem , Gailem , Meramım *** Xeyda tu keseki nine = Kimsenin umurunda değil , Kimsenin tasasında değil , Kimsenin gailesinde değil *** Xeyda neke = Üzülme , Tasalanma , Merak etme *** Xeydava = Tasayla , Endişeyle *** Xeyda dıke = Üzülüyor , İçerleniyor , Meraklanıyor




Xezal = 1 Çeylan  2 Bayan ismi
<< bkz Tatêl 1 , Xem 1 , Meraq , İstiğrak ve dalınç için Xwevaçûyin , Hënıjandın >>

Xeyd 2 = 1 Beklenti ,Umu ,Tefekür 2 Mühimseme , Umur , Aldırma *** Xeyd kırın = Tefekkür etmek , Derin düşünmek *** Xeydamı = Umurum , Gailem , Tasam *** Xeydate = Umurun , Gailen , Tasan *** Xeyda dıl = Gönülün beklentisi , Gönül derdi , Gönül vesvesesi

Xeydbûyin / Xeydbûn = Endişeleniş , Gaylesel olma , Karamsarlık , İçe kapanıklık ***Xeyd bû lê dûra eyd bû = (red) Gayle oldu fayat peşinden bayram oldu

Xeyidandın [syn] = 1 Darılmak ,  Gücenmek , Küsmek , Kırılmak 2 Üzmek / Üzülmek , Kırılmak , Sıkıntı vermek , Karamsar etmek (mz) Gönül kırmak 3 Tasalandırmak , Kederlendirmek , Gailelendirmek *** Dı xeyde / Dı xeyide = Darılıyor , Güçeniyor , Küsüyor *** Mıva xeyidiye = Bana darılmış , Bana güçenmiş Teva xeyd = Sana kırılmış , Sana güçenmiş *** Mı ne xeyidand = Ben darıltmadım , Ben üzmedim , Ben küstürmedim ***Jı me xeyidiye = Bizden güçenmiş , Bizden Darılmış , Bizden üzülmüş *** Jı me xeyidi =Bize kırıldı , Bize güçendi , Bize küstü
<< bkz Küstürmek vs için : Sıhatın >>

Xaydok = Darılgan


Xewra = Uyanık
Xewrakırın =  Uyutmak


Xeyw 1 / Xeyb = 1 Dedi kodu , Gıybet , Koğu / Kovu 2 Şaibe , Çekiştirme 3 (mz) Eleştiri *** Sıtila xeywë = Dedi kodu kazanı (mz) Cadı kazanı *** Xeywa jına = Karı dedi kodusu *** Xeywa veşarti = Gizli dedi kodu , Saklı gıybet *** Xeywa eşkere = Açıktan dedi kodu , Açıktan açığa dedi kodu *** Xeywate = Dedşkodun , Gıybetin *** Xeywek ... = Bir dedi kodu ...*** Xeywamı tû ... = Dedi kodumu sen ... Xeywa devra = Dıştaki dedi kodu *** Xeywa hıdır = İçteki dedi kodu *** Bê xeyw / Bê xeyb = Dedi kodusuz , Gıybetsiz (mz) Şaibesiz *** Hë xeywamı dıkın = Hālā gıybetimi ediyorlar , Dahada dedi kodumu ediyorlar *** Mêra mêr xeyb neke = Erkek olan erkek dedikodu etmez
{ Diğer Diyalekt’ler : Kurtepıst , Galegurt , Şımopıv }

Xeyw 2 = Gaib / Gaip , Gaib ālem , Gözle görünmeyenler

Xeywet / Xeybet = Dedikodu , Gıybet , Kovu *** Xeyweti = Dedi koduculuk
<< bkz Xeyw 1 >>

Xeywetbûyin / Xeywbûn = Dedi kodululuk , Gıybetlik , Kovulanış , Çekiştirmeli durum

Xeywkırın = Dedi kodu etmek , Gıybet etmek , Kovu etmek , Kovulamak , Çekiştirmek

Xeybetvan [rgd] = Dedikoducu , Gıybetci Kuvucu , Müfteri 2 (mz) Şaibeci
< < bkz Xeywetvan >>

Xeywetvan / Xeywvan [rgd] = Dedikoducu , Gıybetci , Kuvucu , Müfteri (mz) Ağzı kara , Çekiştirici 2 (mz) Şaibeci *** Xeywetvanî = Kovuculuk , Gıybetcilik , Laf gezdiricilik , Çekiştiricilik
<< bkz Xeywetkar >>
{ Diğer Diyalekt’ler : Qemsi , Xeybker , Gıligerand , Pırsguhëz , Paşbëj }

Xeywetkar / Xeywkar [rgd] = Dedikoducu , Gıybetci , Koğcu / Kovucu
<< bkz Xeywetvan >>

Xêz = Çizgi

Xezi [syn] = 1 Geniz 2 Bronş 3 Naif sesler çıkaran veya ses telleri dediğimiz organ 4 Nefes borusunun akciğere giden kolları


Xezne =1 (mil) Hazne , Silāhta mermi alıp veren mekanizma 2 Hazine , Define , Gömü

...xe = Edat , Kelime sonlarına son ek olarak kullanılır *** Daxe ! = İndir *** Danexe = İndirme  

Xebat / Xewat =  İş , Amaliye (vulg) Tıkır *** Xebatawi rêdaye = İşi yolunda (vulg) Tıkırı yolunda

<< bkz Şıxul >>

Xabat kırın = Çalışmak , İşlemek 

Xebatkar = Amale , İşçi , Emekçi

Xebıtandın = Çalışmak *** Dan xebıtandın = Çalıştırmak

Xebatxane = İş ve işçi bulma kurumu

Xeber 1 = Haber *** Xebereteye ... = Senin haberin ...

Heber 2 = Küfür , Paylama , Azarlama *** Dıre xebera = Küfür ediyor *** Nere xebera ! = Küfretme !

Xeberdan = Konuşmak

Xeberdanvan = Konuşmacı , Söylevci , Nutukcu

Xebûr = Habur

Xelas 1 / Xelaz 1  [syn] = 1 Kurtuluş , Kurtulma , Halās , Felāh 2 (sp)Yengi , Galibiyet , Utku , Zafer 3 Selāmet , Bahtiyarlık 4 Galibiyet veya üstün gelme durumu  5  Paydos 6  Nikah gibi hāllerde boşanma  *** Xelasiya dirokeda = Tarihteki kurtuluş *** Xelasiya me = Kurtuluşumuz *** Xelas xelasi = 1  Bitiş kurtuluş 2 Utku zaferli , Utku zafarle *** Xelas melas nızanım ! = (cn)  Bitme mitme bilmiyorum !
<< bkz Xılas , Rızgar , Serfırazi , Serxwebûn Paydos için : Paydos >>

{ Diğer Diyalekt’ler : Felat }

Xelas 2 / Xelaz 2 [syn]  = 1 Nihayet , Nihayi , Son , Sonuç , Netice , Bitiş , Bitim 2  Paydos *** Xelasi = Kurtuluş , Felāha erme 3 grm Nokta ***  Xelasti (syn)= 1 Kurtuluşluk 2 Bitişlik , Tükenişlik = Xelaze = Bitiktir , Tükeniktir ***  Rë sehetekida xelaswe başe = Yol bir saatte biter ise iyi *** Xelasiya vi ev dere = Bitim yeri burası , Nihayiyeti burası , Nihayi nokta burası *** Xelasbûna şıxul / Xelazbûna Şıxul = İş paydosu , İş bitimi , İş sonu *** Me gihiş xelaziyë (syn) = 1 Biz felāha erdik  2 Kurtuluşa erdik , Hürleştik , Özgürleştik *** Derda vi mı xelazkır = Bunun derdi beni bitirdi , Bunun derdi beni tüketti
<<  bkz  Dawi , Xılas  >>

Xelasbûyin / Xelasbûn [syn] =  1 Kurtulma  , Hürleşmek , Felāha ermek , Kurtuluşa erişmek , Halās olmak , Özgürleşmek , Hürriyetli olunuş , Selāmete ermek  2 Bitişlik , Tükenişlik , Kalmama , Bitmek , Paydos oluş , Son buluş  3 Sağlık ve selāmette olma , Boşanma 4 (sp) Skor , Galip olma ***  Me dest ä jenderma xelasbû lë … ! = Jandarmaların elinden kurtulduk fakat … ! *** Qe destamı xelas dıwe = Hiç elimden kurtulurmu *** Zıvıstan xelas bû baharji hat  = Kış bitti baharda geldi *** Hevra xelas bû = Birlikte bitti , Beraraber tükendi *** Bervi xelasbûneye = Bitmek üzere ,  Nihayete doğru , Tükenmeye doğru *** Me jı hev xelasbû / Me jı hev valabû  ! = Bir biimizden… , Birbirimizden boşandık ! *** Bıryara xelasbûne / Qırara xılasbûne = 1 Bitiş kararı , Son karar 2 (sp) Sıkor sonucu *** Riyaki bë xelasbûnda / Rëyaki bë xılasbûnda = Bitmez tükenmez bir yolda *** Xelasbû lë … = Bitti fakat … , Tükendi lākin*** Xelasbûna şıxul / Xelazbûna Şıxul = İş paydosu , İş bitimi , İş sonu
<< bkz Fılıtandın  2 , Xılasbû  Boşanmak için : Valabûn >>

Xelaskar = 1 Kurtarıcı  , Kurtaran , Felāha ulaştırıcı  , Halāskār 2 (tz) Cankurtaran , Anbulans , Acil yardımcı , İmdatcı 3 İtvayeci ( Agırvan) 4 Bitirici (soz) Tüketici , Alıp tüketen , Harcayan  5 Sonuçlandıran *** Gasi can xelaskarkın / Gazi can xaleskarkın ! = 1 Can kuırtaranı çağırın , Can kurtaran çağırın ! 2 İtvayeci çağırın ! *** Xelaskari =  Halāskārlık , Kurtarıcılık , Felāh işlerde üstünlük
<< bkz  Xelasvan , Havarivan  , Xılaskar İtvayeci için : Agırvan >>

Xelaskırın  [syn] = 1 Bitirmek  , Tüketmek , Sona erdirmek , Yiyip bir şey bırakmamak  2 Kurtarmak , Halāsa erdirmek  , Halās eylemek , Felāha erdirmek (soz) Boşandırmak 3 (sp) Sıkor bildirmek veya açıklamak , Galibiyet elde etmek 4 Paydos etmek 5 (vulg) Kotarmak *** Xwede te xelaske = Allah cc seni kurtarsın , Allah cc seni felāha erdirsin *** Bınıva xelaskırın / Bınıva darotın = Kökünden bitirmek , Kökünü kazımak  (mz) Köküne kibrit suyu dökmek *** Xelaskıri dıspëre = Bitirilmiş teslim ediyor *** Xelas kıri dıxwezım / Xelas kıri dıxozım = Bitirilmiş istiyorum *** Derda vi mı xelazkır = Bunun derdi beni bitirdi , Bunun derdi beni tüketti
<< bkz  Kutakırın >>

Xelasvan [syn] = 1 Kurtarıcı , Felāha eriştirici  2 (soz) Müstehlik , İstihlāk eden , Kullanıp harcayan , Bitirip sarf eden , Tüketici , Alıp tüketen  3 (tz) Anbulans , Cankurtaran  *** Xelasvani =  (soz) Tüketicilik *** Xelasvana me = Kurtarıcımız *** Xelasvana kijan walati = (pol) Hangi ülkenin kurtarıcısı *** Xelasvana ne ye ve dınë , ye we dınë = Bu dünyanın kurtarıcısı değil öteki (Āhiret) dünyanın kurtarıcısı   
<< bkz Havarvan ,Xelaskar İmdat için : Hawarivan >>












Xelat = 1  Ödül , Takı , Armağan , Hediye , Saçı , Bahş /Bahşiş , Hibe , Mükāfat  (mz) Gönül borcu 2 Zinet eşyesi , Takılar 3 İhsan , Lütuf , Bağış 4 Teberrü , Atiyye , Mevhibe , Peşkeş , Provizyon 5  (sp) Ödül , İkramiye  6  (pol / mil ) Arma  , Fors  7 (lt) Puan 8  (fin)  Prim , Artı değer 9  Köy veya semt adı *** Xelata guraşë = Güreş ödülü  *** Xelata bûke = Gelin takısı , Gelin armağanı *** Xelata nëçirvanî = Avcılık ödülü *** Xelata zave = Damat armağanı , Damat  ödülü , Güvey bahşişi , Damat takısı *** Xelata gund = Köyün ödülü *** Xelata hespë = Atın ödülü *** Xelata zër = Altın ödül , Altın takı , Altın armağan *** Xelat ziv = Gümüş ödül , Gümüş armağan *** Xelata şelbık / Xelat ä şelbık = Kupa ödülü *** Xelati = Armağanlık , Ödüllük *** Xelet hıldan  = Hediye almak , Armağan almak 2 Ödül almak , Mükāfat almak *** Xelata yek emin = Birinci ödül ***  Xelatek = Bir ödül , Bir mükāfat
<< bkz  Şabaş 1 , Yadigar >>


Xelatbûyin / Xelatbûn = Armağan oluş , Hediye olmak / Hediyelanmek ,  Armaganlaşmak , Bahşiş oluş / Bahşişlenmek , Saçılanış , Lutfeyleniş  *** Xelat  bû mı qelat =  (red) Ödül oldu bana baş tapıntısı

Xelatdank / Xelatdang = 1 Ödüle āit şeyler muhafazalığı  , Sporda elde edilen kupa veya madalyaları koymaya yarıyan küçük vitrin ,  Taltiflikler  , Aporetler veya  bağış olunan plaketlerin veya rozetlerin kutusu  , Başarı için verilen şeylerin kutusu  2 Bağış kutusu  , Hediyeliğe  āit şeyleri koymaya yarıyan muhafazalık 3 Hediyelik süslü paket  , Takı için kullanılan şeyler veya takı altını vs leri içine koymaya yarıyan kutu
<< bkz Şabaşdank , Yadigar  >>

Xelatkırın = 1 Hediye etmek , Bahşiş etmek , Armagan etnek , Saçı saçmak 2 Ödüllendirmek , Taltiflendirmek , Lutfeylemek , Mükāfatlandırmak *** Xelat belakırın = Hediye dağıtmak , Ödül dağıtmak , Saçı saçmak *** Xelat pëvakırın = Takı takmak , Hediye takmak veya iliştirip asmak *** Xelat dayin = 1 Hediye vermek . Armağan vermek 2 Ödül vedrmek , Ödüllendirmek , Mükāfat vermek

Xelatname =  1 Karne , Bröve , Diploma 2 Taktirnāme , Ödül mukabilinde verilen yazılı belge 3  Referans , Bonservis  , Şahadetnāme , Tasdiknāme
<< bkz Tasdikname  , Şehedetname , Destûrname >>


Xelatvan [adj / syn] = 1 Ödülcü / Ödül dağıtıcı , Armağancı / Armağan sahibi , Bahşişci / Bahşiş sahibi , Hem takı yapan hemde takı takılan kişi  2  Ödül sahibi , Ödül alan , Ödülü çok olan , Çok armağan sahibi (mz) Kazanımı çok olan

Xêlek = KIsa bir an , Az bir zaman *** Xêlek me hevra xeberda = Az bir zaman birbirimizle konuştuk

Xelife = Halife

Xelifeti = Halifelik 

Xelk = Halk , El alem


Xem  1 [adj] = 1 Merak , Gam , Üzüntü , Esef  , Keder, Kaygı ,Teessür 2 Tasa , Endişe  3 Dert , Gussa 4 Umur , Aldırış , Mühimseme , Özlem 5 Dram , Hüzün 6 Çile , Elem , Gaile / Gayle , Sıkıntı *** Bë xem = Gamsız , Gailesiz , Kasavetsiz  *** Ne xemamıne = Beni ilgilendirmez , Umurumda değil *** Bı xem = Kasavetli , Üzüntülü , Gamlı *** Ne xema  ewdaye / Ne xema evdaye  = Elalemin umurunda değil ,  Gailelerinde değil *** Xemateye ?  = Umurundamı , Gailendemi ? ***  Nava xemada = Üzüntü içinde , Tasa içinde , Merak içinde *** Bare xem = (mz) Bir yük gaile , Bir yük gam *** Xema mı ne ewe =   Umurumda o değil ,  Gailemde o değil *** Xem da = Gamda , Kederde  , Üzüntüde *** Xema wi ne ewe =  Bunu merak etmiyor , Gailesinde bu değil , Umurunda bu değil *** Xema këye ?  = Kimin umurumda , Kimin gailesinde  ? *** Bû xemam dıl = Gönül derdi oldu , Gönül kederi oldu *** Ne xema dılateye  = Gönlünün umurunda değil , Keyfine gelmiyor
<< bkz  Eş , Elem , Cıfa , Kul  1 , Keder ,Tatël , Xeyd , Kesawet  Umur ve Gaile için : Emar >>
{ Diğer Diyalekt’ler : Aran ,Çûze}


Xem 2 = Ödün , Taviz

 Xem 3 [adj] = Ergem , Ergen kız *** Qiza xema = Ergen kız , Evlenme çağındaki kız






Xembûyin / Xembûn [adj] = 1 Mühimsenme , Özlemsellik 2 Eseflenmek , Kederlenmek , Meraklanmak , Teessür olmak , Kederli ve efkārlı olmak , Tasalı ve gamlı olmak
<< bkz  Xemginbûyin >>

Xemgin [adj] = 1 Esefli  , Üzüntülü , Gaileli , Gamlı 2 Hazin , Elemli 3 Dramlı , Hüzünlü (mz) Eli koynunda , Boynu bükük *** Xemgini = Üzüntülüş , Kederlilik  *** Bë xemgin =1  Gailesiz , Üzüntüsüz , Kasavetsiz 2 Dramsız , Hüzünsüz *** Bë xemginti = Gailesizlik , Üzüntüsüzlük *** Şanoyeki xemgini = Dırmatik bir sahne , Hüzünlü bir sahne *** Ez xemgin tu xemgin = Ben dertli  sen dertli , Ben gamlı sen gamlı *** Hamgin nivisandın = Hüzünlü yazmak , Dramatizeli yazmak
<< bkz  Hazın , Gazın >>

Xemginbûyin / Xemginbûn = 1 Elemli oluş , Kederli olmak , Üzünyülü oluş , Kederli olmak 2 Gaileli olmak , Esefli oluş / eseflenmek , Gamlı olmak  / gamlanmak  3 Kasavetlenmek 4 Dramlı olmak , Hüzünlenmek , Dramlı bulunmak veya oluş

Xemginkırın =1 Eseflendirmek , Gailelendirmek 2 Üzmek , Sıkıntı vermek , Elem vermek  3 Kasavetlendirmek , Kederlendirmek  4 Dramlaştırmak , Hüzünlendirmek *** Xemgin kıri = Hazinlendiren , Gamlandıran , Dramlandıran


Xemginti = 1 Dramatize 2 Elemlilik , Kederlilik

Xemginvan [rgd] = Dramaturg , Dram yazarı

Xemkeş [rgd] = Çile keş , Derbeder , Kederli , Gamlı , Elemli , Dertli , Dertkeş
<< bkz Derbeder >>


Xemkırın = 1 Özlemlenmek , Özlemek  2 Kederlenmek , Elemlenmek 3 Merak etmek (mz)
İki dera bir arda kalmak , Eli  koynunda kalmak

Xemkışandın / Xemkeşandın  = Elem çekmek ; Üzüntü çekmek , Sıkıntı çekmek , Gamlanmak , Çile çekmek
Xendeq = Hendek *** Şera xendeqe = Hendek savaşı *** Hendeq vedan = Hendek açmak

Xenew / Xenep [tz] =  Bir çeşip ciger hastalığı , Hayvanlarda ciğer hastalığı denilen veyz  kepenek hastalığıda  denilen bir hastalık , Ciğerde sulu kabarcıklarla tanınan bir hastalık
<< bkz Kepenek 1 >>


Xêr = Hayır , Sadaka , Hasanet *** Xêr belakırın = Hayır dağıtmak *** Dırya xwedê cc xêreki = Allah cc  rızası için bir sadaka 
*** Xêramı = İyilğim , Hayırım *** Xêrate = İyiliğin . Hayırın *** Xêrji şerji lıj Xwdê = Hayırda şerde Allhtan *** Bê xêr = Hayırsız *** Bı xër = Hayırlı *** Xëra Pexembera = Peygamberler hayırına *** Me xêr jı ne dit = Biz hayırını görmedik *** Pariya xëre = Hayır lokması *** Xêra mıriya = Ölmüşlerin hayırına *** Xêr sılamet ... = Hayır selāmet ... ***  Xêr bereketwe = Hayır bereket ola *** Cawe xêre = Hayırlı cevap *** Şiret lı xêr nekır = Nesihat kār etmedi , Öğüt fayda etmedi *** Çane xêre ? = Nasıl hayırlımı ? *** Xêrwi  çıye ? = Bunun hayırı nedir *** Xêr jı dernekeve = Hayırı çıkmaz *** Xêr jı ditın = Hayırını görmek *** Xêr jı ne ditın = Hayırını görmemek *** Emele xêr = Hayırlı amel *** Xêravana nema = Bunların hayırı kalmadı  ***  Xwedi xër = Hayır sahibi *** Xêr gotın = Hayır söylemek *** Xêrawi tune = Bunun hayırı yok ***  Devaxwe xêrêra veke = Ağzını hayıra aç *** Xêreki jı nedit = Bir hayırını görmedim *** Xêr dua = Hayır dua *** Bê xêrti / Bê xêri  = Hayırsızlık *** Xërva = Hayır ile *** Ne xëre = Hayırlı değil *** Bê xêrji = Hayırsızda  *** Bın xêrate ne rabûn = İyiliğinin altında kalkılmaz  , Hayırının altında kalkılmaz *** Xêra pera nema = Paranın hayırı kalmadı *** Xêra mıryate ... = Ölmüşlerinin hayırına ... *** Boy xêr e = Hayır için 

 



Xera =  Bozuk ,Çürük , Harap

Xerabûyin / Xerabûn = Bozulmak , Bozuluş
 
Xerakırın = Bozmak

Xërat = Hayırlar , Sadakalar , Hasanetler

Xëratxane = Hayır kurumu , İmarethāne , Hayır evi

Xerati = Kötülük , Fenalık

Xêrati = 1 Hayırlık  2 Adaklık  , Sunaklık 

Xeraw = 1 Kötü 2 Çirkin
{ Diğer Diyalekt’ler : Xıraw , Xırab }

Xerawe [syn] = 1 Harabe , Virane 2 Külüstür

Xerawi [syn] = 1 Kötülük 2 İğrenclik ,Habislik , Çirkeflik
  
Xërbûyin / Xërbûn = Hayırlı olmak

Xêrdar / Xërkar = İyilikci , Hayır hasanetci , Hayırlı işlerde bulunan

Xêrperwer = Hayırperver , Hayır sever *** Xêrperweri =Hayır perverlik



Xêrhevdıdan = Hayırlaşmak

Xerıkandın / Herıqandın = Akıtmak , Su koyvermek  
 
Xêrxali = Hayırhahlık

Xêrkırın = Hayır etmek , İyilik etmek
 


Xêrvan =  İyilikci , Hayır hasanetci , Hayırlı işlerde bulunan 

Xêrxwaz = Hayır sever

Xesandın = İğdiş etmek , Enme , Hadım etmek

Xesi = Kuma
Xesiyet / Xesyet [syn] = 1 Hassiyet , Haslet , Meşrep , Mizac 2 Tıynet , Meziyet 3 Tabiat , Seciye , Huy , Karakter 4  İstidat *** Bë xesiyet  = Hassiyetsiz  , Tıynetsiz


Xet / Hed [syn] = 1 Had , Sınır , Hudut  2 Mānia , Hail , Engel 3 Derece , Kerte , Radde , Kademe 4 Ölçü , Mikyas 5 (math) Terim  *** Hed da mı = Haddim (mz) Hudutum , Sınırım *** Heddë zëdetır =  Haddinden fazla  *** Hedë xwe zanin = Haddini bilmek *** Hedë netë = Hadtan  hāriç *** Hed kışandın = Had çekmek *** Hedda rastë = Sağ had *** Hedda çepë = Sol had *** Hetta heddeki = Bir hdde kadar *** Xetta Kêye ? = Haddine mi düşmüş ? *** Hedda hunermendiye = Had sanaatı


Xeta = 1 Hata , Galat ,Yanlşılık / Yanıltı , Zühūl  , Kusur  , Kabahat  Suç , Halt 2 (sp)  Falso , Faul  3 Defo , Kumaş ve dikişte kusur veya bozukluk 4 Pürüz , Kusur 5 Sakamet , Ayıplı pazarcı malı 6 Fosluk *** Bê xeta =  Hatasız , Kusursuz , Pürüzsüz  *** Bı Xeta =  Hatlı , Kusurlu , Pürüzlü *** Xetati = Pürüzlü , Hatalı ***  Xeta te = Senin hatan , Senin kusurun ***  Xeta mı = Benim hatah , Benim kusurum *** Xeta kê ? =  Kimin hattine , Kimin kusuru , Kimin suçu ? *** Xetaki = Bir hata ***  Xetava ajotın = (ss) Hatalı sürmrek *** Xeta ketın = Hataya düşmek *** Xeteva ketın = Hata ile düşmek *** Xetava xeberdan = Hatalı konuşmak *** Xetaxwe birkıriyë = Hatasını unutmuş  
<< bkz  Şaşi , Qusır , Qelat , Qebehet >>

Xetabûyin / Xetabûn = 1 Hatalı olamk , Hataya düşmek , Hatasallık , Kusurlu olmak 2 (mz) Eseflenmek , Tuhaflaşmak

Xetavan = 1 Hatacı , Kusurcu  2 Kusurlu mal satıcısı 
<< bkz Qelatvan >>

 Xetakırın =  1 Hata etmek , Kusur işlemek 2 Tehlike etmek  , Risk çıkarmak  , Fiyaskoya sebep olmak    2 Eseflige sebep olmak , Tuaflık çıkarmak , Yanlışlık etmek






Xeter = 1 Tehlike , Risk 2 (rel) Helāke *** Dere xeter =  Tehlikeli yer  (mz) Belālı ortam *** Bë xeter = Tehlikesiz , Risksiz *** Bı xeter =  Tehlikeli *** Xetere vi zefe = Bunun tehlikesi çok , Bunun tehlikesi fazla *** Denge xetere = Tehike sesi , İmdat sesi
{ Diğer Diyalekt’ler : Hereşe , Cıj , Kuşariş , Bıve , Talûke , Bızdinok , Metırsi }
 
Xeterbûyin / Xeterbûn = 1 Tehlikeli oluş , Tehlikeli 2 Riziko

 Xeterkırın =  1Tehlikeleştirmek 2 Riskleştirmek 3 (rel) Helākeleştirmek


Xetervan = 1 Tehlikeli kişi , Rizikocu  (mz) Sakar 2 Belālı , Şer kişi , Zorba , Kavgacı , Belākār , Tacizkār
<< bkz Belakar >>

Xetımandani = Kabızlık

Xewandın = Himaye etmek , Birini başkalarından korumak , Beslemek

Xewle = 1  Tenha , Issız , Sākin , Durgun , Ücra  2 (rel ) İnziva 3 Sükūn , Müsterih olunan yer
<< bkz Xali 2 , Tenha , Fıreqet  2 Sākin için : Sekınandi >>
{ Diğer Diyalekt’ler  Kılwe , Xamoşani , Tenya }

Xewlebûyin / Xewwle bûn = Issız oluş , Tenha olma , Sākin oluş , Durgunluk 
<< bkz Xalibûyin , Tenhabûyin >>

Xewlekırın = 1  Issızlaştırmak , Tenhalaştırmak  2 Sākinleştirmek , Durgunlaştırmak , Sessizleştirmek Bir ortamı kendi kafasına göre etmek
<< bkz  Xalikırın , Tenhakırın >>

Xewleti = 1 Issızlık , Tenhalık 2 İnzivalık

Xewrakırın 1 = Uyandırmak , Uykudan kaldırmak  (*67)
 
Xewrakırın  2 = Uyutmak , Uykuya lamak (*67)


Xeyd = 1 Tasa , Keder , Gaile , Merak , Kaygı , Endişe , Üzüntüde gark hali   2 İstiğrak ,Vesvese , Fikri meşakkat  veya bir düşüncede kalakalmak , Tasavvur  3 Karamsarlık , Evham , Dalınç 4 Meram  *** Xeyda dınë = (mz) Dünya tasası , Dünya meşakatı ***  Xeyda cı = Neyin gaylesi , Neyin tasası ***  Xeydamı hë ne bıhûri = Endişen henüz geçmedi , Kaygım daha geçmedi *** Xeyda te = Tasan , Endişen , Gailen , Meramın *** Xeyda mı = Tasam , Endişem , Gailem , Meramım *** Xeyda tu keseki nine = Kimsenin umurunda değil , Kimsenin tasasında değil , Kimsenin gailesinde değil *** Xeyda neke =  Üzülme , Tasalanma , Merak etme *** Xeydava = Tasayla , Endişeyle *** Xeyda dıke = Üzülüyor , İçerleniyor , Meraklanıyor
<< bkz Tatël 1 , Xem 1 , Meraq , İstiğrak ve dalınç için Xwevaçûyin , Hënıjandın  >>

Xeyd 2 = 1  Beklenti ,Umu  ,Tefekür  2  Mühimseme , Umur , Aldırma *** Xeyd kırın = Tefekkür etmek , Derin düşünmek *** Xeydamı = Umurum , Gailem , Tasam  *** Xeydate = Umurun , Gailen , Tasan *** Xeyda dıl = Gönülün beklentisi , Gönül derdi , Gönül vesvesesi

Xeydbûyin / Xeydbûn = Endişeleniş , Gaylesel olma , Karamsarlık , İçe kapanıklık ***Xeyd bû lë dûra eyd bû = (red)  Gayle oldu fayat peşinden  bayram oldu


Xeyidandın [syn]  = 1 Darırtmak / Darılmak , Güçendirmek / Gücenmek , Küsmek / Küstürmek 2 Üzmek / Üzülmek , Kırılmak , Sıkıntı vermek , Karamsar etmek (mz) Gönül kırmak 3 Tasalandırmak , Kederlendirmek , Gailelendirmek *** Dı xeyde / Dı xeyide = Darılıyor , Güçeniyor , Küsüyor *** Mıva xeyidiye = Bana darılmış , Bana güçenmiş Teva xeyd =  Sana kırılmış , Sana güçenmiş *** Mı ne xeyidand = Ben darıltmadım , Ben üzmedim , Ben küstürmedim ***Jı me xeyidiye = Bizden güçenmiş , Bizden Darılmış , Bizden üzülmüş *** Jı me xeyidi =Bize kırıldı , Bize güçendi , Bize küstü
<< bkz  Küstürmek vs için : Sıhatın  >>

 Xew = Uyku

Xeyw 1 / Xeyb  = 1 Dedi kodu , Gıybet , Koğu / Kovu 2 Şaibe , Çekiştirme 3 (mz) Eleştiri *** Sıtila xeywë = Dedi kodu kazanı (mz) Cadı kazanı *** Xeywa jına = Karı dedi kodusu *** Xeywa veşarti = Gizli dedi kodu , Saklı gıybet *** Xeywa eşkere = Açıktan dedi kodu ,  Açıktan açığa dedi kodu *** Xeywate  = Dedşkodun  , Gıybetin *** Xeywek ... = Bir dedi kodu ...*** Xeywamı tû ... = Dedi kodumu sen ... Xeywa devra = Dıştaki dedi kodu  *** Xeywa hıdır = İçteki dedi kodu *** Bë xeyw / Bë xeyb = Dedi kodusuz , Gıybetsiz  (mz) Şaibesiz ***  Hë xeywamı dıkın = Hālā gıybetimi ediyorlar , Dahada dedi kodumu ediyorlar *** Mëra mër xeyw neke / Mëra mër xeyb neke = Erkek olan erkek dedikodu etmez
{ Diğer Diyalekt’ler : Kurtepıst , Galegurt , Şımopıv }

Xeyw 2 = Gaib / Gaip , Gaib ālem , Gözle görünmeyenler

Xeywet / Xeybet = Dedikodu , Gıybet , Kovu *** Xeyweti = Dedi koduculuk 
<< bkz Xeyw 1 >>

Xeywetbûyin / Xeywbûn =  Dedi kodululuk , Gıybetlik , Kovulanış , Çekiştirmeli durum

Xeywetkırın = Dedi kodu etmek , Gıybet etmek , Kovu etmek , Kovulamak  , Çekiştirmek

Xeybetvan [rgd] = Dedikoducu , Gıybetci Kuvucu , Müfteri 2 (mz) Şaibeci
< < bkz Xeywetvan >>

Xeywetvan / Xeywvan [rgd] = Dedikoducu , Gıybetci , Kuvucu , Müfteri (mz) Ağzı kara , Çekiştirici 2 (mz) Şaibeci *** Xeywetvanî = Kovuculuk , Gıybetcilik , Laf gezdiricilik , Çekiştiricilik
<< bkz   Xeywetkar >>
{ Diğer Diyalekt’ler : Qemsi , Xeybker , Gıligerand ,  Pırsguhëz , Paşbëj }

Xeywetkar / Xeywkar [rgd] = Dedikoducu , Gıybetci , Koğcu / Kovucu
<< bkz Xeywetvan >>

Xezi  [syn] =  1 Geniz 2 Bronş 3 Naif sesler çıkaran veya ses telleri dediğimiz organ 4 Nefes borusunun akciğere giden kolları

Xezeb / Xezew = Gazap

Xezne =1 (mil) Hazne , Silāhta mermi alıp veren mekanizma 2 Hazine , Define , Gömü

Xezûr = Kayın , Damat tarafları
<< bkz Xınami>>

KÜRTÇE = TÜRKÇE  sözlük   FERHENG www.elat.ch